موزه‌ها شناسنامه بشریت‌اند و حضور آن‌ها ضرورتی انکارناپذیر است. امروزه نقش موزه‌ها تغییر پیدا کرده و این اماکن را از محل‌های ویژه نگهداری اشیاء تاریخی به مراکزی چند بعدی با کارکردهای ویژه تبدیل کرده‌ که اولین و مهم‌ترین رسالت آن‌ها آموزش به مردم است. در گذشته این مجموعه‌ها اداره می‌شد نه مدیریت، در حالی که امروزه کارشناسان با اذعان به اهمیت راهبردی این مراکز به ارائه دستورالعمل‌های ویژه و در عین انعطاف‌پذیر برای تحقق اهداف چهار‌گانه آموزش، پژوهشی، حفاظتی و تفرجی موزه‌ها و ماموریت‌‌هایی که ذیل این اهداف برای موزه‌ها تعریف می‌شود، می‌پردازند (صادق پور فیروز آبادی و همکاران، 1393). پرداختن به مفاهیم پایه و کارکردهای موزه‌ها برای موفقیت این مجموعه‌ها ضروری است، زیرا پایه‌های معرفتی آن‌ها را شکل می‌دهد، شفاف می‌سازد و سیاست‌گذاری برای آن‌ها را میسر می‌کند.

با توجه به اینکه مباحث فصول بعد، بر پایه مبانی و تعاریف پایه در حوزه موزه‌های تاریخ طبیعی استوار شده‌است و به سبب تخصصی بودن موضوع همچنین ضعف کار کارشناسی در ادبیات پژوهشی فارسی در باب این موزه‌ها،  در این فصل کوشش شده تا مهم‌ترین تعاریف و مبانی پایه  مورد نیاز به دقت توصیف و تبیین گردد.

آموزش در موزه و آموزش برای موزه‌داری از دو منظر قابل بحث و بررسی هستند. سوال اساسی اینست که چگونه با توجه به پتانسیل موجود در موزه‌ها آموزش دهیم و پژوهش کنیم، و یا اینکه برای آموزش موزه‌داری چه آموزش‌هایی ضروری است و متولی این آموزش کیست. به طور خلاصه میتوان بررسی نمود که رابطه موزه با آموزش عالی و آموزش و پرورش چگونه باشد.

در این کتاب به طور جدی به بحث استفاده از پتانسیل‌های موجود در موزه‌ها برای آموزش و پژوهش به طور رسمی و غیر رسمی پرداخته شده‌است، درحاشیه بنا به ضرورت گاهی به بحث آموزش موزه‌داری نیز نیم‌نگاهی انداخته شده‌است

فهرست

سخن آغازین.. 10

فصل اول.. 13

موزه‌های تاریخ طبیعی و رسالت‌های آموزشی، پژوهشی، حفاظتی و تفرجی.. 13

چارچوب مفهومی فصل.. 14

1- مقدمه. 15

2- دگردیسی‌ تاریخی موزه‌ها 16

1-2- سیر ظهور و تطور موزه‌ها در سطح بین‌الملل.. 16

2-2- سیر ظهور و تطور موزه‌ها در ایران.. 17

3- موزه و موزه‌داری نوین.. 18

1-3- شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم). 18

2-3- مفهوم موزه و موزه‌داری نوین.. 19

3-3- اهداف موزه‌ها 21

4-3- وظایف موزه‌ها 22

4- انواع موزه‌ها 22

5- موزه‌های تاریخ طبیعی.. 24

6- تعریف موزه تاریخ طبیعی.. 25

7- موزه‌های تاریخ طبیعی و رسالت‌های سه‌گانه آموزشی، پژوهشی و تفرجی.. 25

1-7- رسالت آموزشی موزه‌های تاریخ طبیعی.. 26

2-7- رسالت پژوهشی موزه‌های تاریخ طبیعی.. 26

1-2-7- بانک اطلاعات موزه‌ها 29

2-2-7- موزه تاریخ طبیعی به عنوان بانک اطلاعات ژنتیکی (بانک ژن). 29

1-2-2-7- DNA موجود در بافت‌های قدیمی.. 31

3-2-7- پژوهش‌ در خدمت آموزش موزه‌ای.. 34

4-2-7- تامین اعتبار فعالیت‌های پژوهشی در موزه‌های تاریخ طبیعی.. 35

4-7- رسالت تفرجی موزه‌های تاریخ طبیعی و آثار اقتصادی آن.. 36

8. ارتباطات بین موزه‌ای.. 36

1-8- تبادل اطلاعات... 37

2-8- تبادل نمونه. 38

9. ارتباطات بین موزه‌ها و سایر سازمآن‌ها 39

10. معرفی چند نمونه از موزه‌های تاریخ طبیعی در تراز جهانی.. 40

1-10- موزه تاریخ طبیعی بریتانیا 40

2-10- موزه تاریخ طبیعی نیویورک... 43

3-10- موزه تاریخ طبیعی واشنگتن آمریکا 44

4-10- فیلدمیوزیوم شیکاگو. 44

5-10- موزه تاریخ طبیعی لس آنجلس.... 44

6-10- موزه تاریخ طبیعی مسکو (موزه داروین). 44

11- جمع‌بندی.. 45

فصل دوم. 47

واکاوی حدود و ثغور قلمرو رسالت آموزشی موزه‌های تاریخ طبیعی.. 47

چارچوب مفهومی فصل.. 48

1- مقدمه. 49

2-رسالت آموزشی موزه‌های تاریخ طبیعی.. 50

3- یادگیری موزه‌ای: سازمان دهی  و مقایسه. 52

4- دست‌اندرکاران آموزش موزه‌ای.. 53

1-4- مدیر موزه. 53

2-4- موزه‌داران.. 53

3-4-آموزگاران و اعضای هیئت علمی موزه. 54

4-4- مرمتگر موزه. 54

5-4- ثبت‌کننده یا امین اموال موزه. 55

6-4- طراح نمایشگاه موزه. 55

5- مخاطبین آموزش موزه‌ای.. 55

1-5- کودکان.. 56

2-5- نوجوانان و جوانان.. 57

3-5- خانواده‌ها 58

4-5- دانش‌آموزان و فرهنگیان.. 59

5-5- دانشگاهیان.. 60

6-5- افراد با نیازهای ویژه. 61

7-5- کارمندان نهادها و سازمآن‌ها 62

8-5- خبرنگاران.. 62

9-5- عموم مردم. 63

6- نمایشگاه‌ها 64

7- انتشارات... 64

1-7- کتاب‌ها و نشریات... 65

2-7- بروشورها و کاتالوگ‌ها 65

3-7- محتواهای سمعی-بصری.. 66

8- فعالیت در فضای مجازی.. 67

9- جمع‌بندی.. 68

فصل سوم. 71

اهداف و زیرساخت‌های آموزش موزه‌ای.. 71

چارچوب مفهومی فصل.. 72

1- مقدمه. 73

2- اهداف آموزش موزه‌ای.. 73

1-2- رویکردهای آموزش موزه‌ای.. 74

1-1-2- رویکرد کلاسیک یا سنتی.. 74

2-1-2- رویکرد نوین.. 75

2-2- اهداف آموزش در موزه‌های تاریخ طبیعی‌.. 76

3- ملاحظات ویژه هدف‌گذاری آموزش در موزه‌های تاریخ طبیعی.. 78

1-3- حفاظت از میراث موزه. 78

2-3- اصول اخلاق زیستی.. 78

3-3- ملاحظات ویژه. 79

4- زیرساخت‌های آموزش در موزه‌های تاریخ طبیعی.. 79

1-4- نور پردازی.. 79

2-4- آکوستیک.... 81

3-4- تهویه مطبوع. 82

4-4- فضاهای موزه و آموزش پیوسته. 82

1-4-4- ورودی.. 83

2-4-4- گالری یا تالار نمایش آثار. 84

3-4-4- نمایشگا موقت و سالن سخنرانی.. 85

4-4-4- کتابخانه. 86

5-4-4- فضای اداری.. 86

6-4-4- فضای پژوهشی.. 86

7-4-4- فضای آموزشی.. 87

8-4-4- بوفه و رستوران.. 87

9-4-4- انبارها و مخازن.. 87

10-4-4- محوطه بیرونی.. 88

11-4-4- پارکینگ.... 89

12-4-4- تاسیسات... 89

5-4- اصول کلی طراحی معماری فضاهای موزه تاریخ طبیعی.. 89

5- جمع‌بندی.. 90

فصل چهارم. 91

مجموعه‌ها و نمایشگاه‌ها 91

چارچوب مفهومی فصل.. 92

1- مقدمه. 93

2- مسیر پرفراز و نشیب نمونه‌ها از دل طبیعت تا قلب موزه‌ی تاریخ طبیعی.. 94

3- اهداف مجموعه‌های علمی.. 95

4- گام‌های اجرایی تا رسیدن به نمونه‌های یک مجموعه‌ی قابل نمایش در موزه‌ی تاریخ طبیعی.. 96

1-4- جمع آوری نمونه‌ها 96

1-1-4- مکان و چگونگی جمع آوری.. 96

2-4- آماده سازی‌ علمی نمونه‌ها 97

1-2-4- آماده سازی نمونه‌ها جهت مطالعه. 98

4-4- مشکلات بیولوژیکی موجود در موزه. 98

1-4-4- استراتژی کنترل.. 99

5-4- روش‌های کنترل آلودگی.. 100

1-5-4- تشخیص و شناسایی.. 100

2-5-4- پاکیزه نمودن محیط موزه. 100

3-5-4- عمل فریز کردن.. 100

4-5-4- ایجاد محیط های بدون اکسیژن.. 101

5- بانک ژن موثرترین راه حفاظت از گونه های در معرض خطر. 101

6- برچسب‌زدن نمونه‌ها 102

6-1- برچسب‌های شناسایی.. 103

7- حفاظت از نمونه‌های تیپ... 105

8- مرتب کردن مجموعه‌ها 106

9- محل نگهداری مجموعه‌ها 106

10- تهیه کاتالوگ برای مجموعه‌ها 107

12- نمایشگاه‌ها 108

12- روش‌های نمایشگاهی.. 111

1-12- دیوراما سازی (دیوارنما). 112

2-12- نمایش لانه. 114

3-12- کلنی زنده. 115

12-4- نمایش اسکلت یا بخشی از اسکلت جانوری همچون جمجمه. 117

5-12- نمایش فسیل‌ها 117

6-12- چیدمان نمایشگاه. 118

7-12- توضیحات تکمیلی در باب نمایشگاه. 119

13- جمع‌بندی.. 121

فصل پنجم.. 123

آموزش در موزه‌  مبتنی برتجربه طبیعت... 123

چارچوب مفهومی فصل.. 124

1- مقدمه. 125

2- تجربه طبیعت... 126

3- تجربه طبیعت در موزه‌های تاریخ طبیعی.. 131

3-1- تجارب دیداری.. 132

2-3- تجارب شنیداری.. 134

3-3- تجارب بویایی.. 135

4-3- تجارب چشایی.. 136

5-3- تجارب لامسه. 137

4- تجربه نمادین دیجیتال.. 141

1-4- دستیار شخصی مجازی و عمق‌بخشی به تجربیات نمادین دیجیتال.. 143

2-4- فناوری‌ها و نوآوری‌های دیجیتال و تجربیات نمادین دیجیتال.. 144

5- جمع‌بندی.. 147

فصل ششم.. 149

آموزش موزه‌ای مکمل آموزش رسمی‌.. 149

چارچوب مفهومی فصل.. 150

1- مقدمه. 151

2- موزه‌ها به عنوان رسانه آموزشی.. 152

3- یادگیری موزه‌ای و رمز دو گانه. 155

4- یادگیری موزه‌ای با تاکید بر آموزش زیست‌شناسی.. 155

5- عوامل موثر بر کیفیت بازدیدهای آموزشی-ترویجی موزه‌ها 158

6- ساختارمندی بازدید.. 160

7- تعامل مهدکودک‌ها و موزه‌های تاریخ طبیعی.. 162

1-7- آشنایی کودک با نحوه زندگی، نوع تغذیه، پوشش و حرکت آبزیان و دوزیستان، خزندگان و پرندگان و پستانداران (تصویر 59). 163

2-7- آشنایی کودک با عوامل موثر در رشد گیاهان و نحوه نگهداری از آنان و شناخت و فواید (تصویر 60). 163

3-7- آشنایی کودکان با علم جغرافیا، با تاکید بر جغرافیای طبیعی و زیستی.. 164

4-7- آشنایی کودکان با نحوه استفاده از نقشه‌ها 164

8- تعامل مدارس و موزه‌های تاریخ طبیعی.. 164

9- تاثیرات آموزش موزه‌ای  بر آینده شغلی دانش‌آموزان.. 166

10- نقش معلمان و اساتید در سفرهای میدانی.. 168

1-10- نقش عملکرد معلمان و لزوم بهبود آن.. 169

2-10- فرصت‌های توسعه حرفه‌ای معلمان.. 170

11- راهبردهای افزایش تأثیرگذاری بازدیدهای میدانی مدارس از موزه‌ها 171

1-11- واکاوی تاثیرات بازدیدهای میدانی.. 173

12- مشورت با ذی‌نفعان اصلی برای بهبود فرآیند آموزش در موزه. 175

13- لزوم آموزش با رویکرد میان‌رشته‌ای.. 175

14- کارکرد موزه‌ها در آموزش عالی و موزه‌های تاریخ طبیعی دانشگاهی.. 176

14.1. موزه‌های تاریخ طبیعی و قطب‌های پژوهشی.. 178

15- ایده‌های پژوهشی برای تحقیقات پیش‌رو. 179

16- جمع‌بندی.. 180

فصل هفتم.. 182

آموزش در موزه‌های تاریخ طبیعی مجازی.. 182

چارچوب مفهومی فصل.. 183

1- مقدمه. 184

2- ظهور و تتور موزه‌های تاریخ طبیعی مجازی.. 185

3- رفع تعارضات حقوقی-قانونی.. 187

4- نسبت موزه‌های مجازی با موزه‌های کلاسیک؛ تهدید یا فرصت... 188

5- ویژگی‌های موزه مجازی.. 190

1-5- ایجاد پایگاه داده‌ای قوی برای آگاهی از شرایط موزه و برنامه‌ریزی بازدید واقعی.. 191

2-5- شخصی‌سازی بازدید.. 191

3-5- نمایش آثار با تمام جزئیات... 191

4-5- تعامل دوطرفه بیننده و آثار هنری.. 192

5-5- صرفه اقتصادی و زمانی.. 192

6-5- آموزش، یادگیری و تحقیقات... 192

7-5- تدوین استانداردهای یک موزه دیجیتالی.. 192

8-5- نگهداری بلندمدت دیجیتالی اشیاء موزه‌ای.. 192

9-5- عدم نیاز به دسترسی مستقیم به آثار موزه‌ای.. 193

6- انواع موزه‌های مجازی.. 193

1-6- موزه مجازی بر روی لوح فشرده. 193

2-6- موزه مجازی مبتنی بر اینترنت... 193

7- موزه‌های مجازی و فرصت‌های پیش رو. 194

1-7- موزه‌های مجازی، ایده‌های فناورانه و خلاقانه. 198

8- گردشگری در موزه‌های مجازی.. 200

9- آموزش در موزه‌های مجازی.. 204

10- جمع‌بندی.. 205

فصل هشتم.. 208

فرصت‌ها و چالش‌های آموزش موزه‌ای در ایران.. 208

چارچوب مفهومی فصل.. 209

1- مقدمه. 210

بررسی موردی؛ موزه دارآباد تهران.. 212

2- نگاهی به وضعیت کنونی و چالش‌های موزه‌های تاریخ طبیعی در ایران.. 215

1-2- نادیده گرفته شدن خصوصی متخصص در تولی‌گری.. 215

2-2- انحصار فعالیت‌های موزه‌های تاریخ طبیعی کشور به بخش‌ها‌ی نمایشگاهی.. 215

3-2- عدم مرجعیت اسنادی.. 215

4-2- عدم مرجعیت آموزشی-ترویجی.. 216

5-2- ضعف در تعریف فازهای پژوهشی برای مدیریت نمونه‌ها 216

6-2- نبود و کمبود کارشناسان متخصص و متعهد.. 216

7-2- برچسب‌گذاری نامناسب نمونه‌ها 217

8-2- ضعف در شناسایی علمی نمونه‌ها 220

9-2- ضعف در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین.. 220

10-2- نداشتن عزم برای ایجاد موزه‌های زنده. 221

11-2- نبود زیرساخت مناسب برای تبادل نمونه بین مجموعه‌ها 221

12-2- ضعف در زیرساخت‌های موزه‌های مجازی.. 222

13-2- نداشتن بانک‌های ژنتیکی و استراتژی‌ کارآمد در حراست از نمونه‌های تیپ و مرجع کشور. 222

14-2- نبود نظارت بر مجموعه‌های خصوصی.. 222

15-2- ضعف در زیرساخت‌های فنی مدیریت موزه. 223

16-2- تاکسیدرمی نامناسب و آماده‌سازی با روش‌های سنتی.. 223

3- بحران جذب مخاطب در موزه‌های کشور. 224

4- نبود و کمبود بستر نقش آفرینی موزه‌های تاریخ طبیعی در تکمیل آموزش رسمی کشور. 225

5- جمع‌بندی.. 226

6- راهبرد‌ها و پیشنهاداتی درراستای بهبودبخشیدن وضعیت موزه‌های تاریخ طبیعی در ایران.. 227

1-6- راهبردها 227

2-6- پیشنهادات... 228

فصل نهم (پیوست ویژه). 230

آموزش موزه‌ای در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا‌(کویید 19). 230

1- مقدمه. 231

2- وضعیت موزه‌های تاریخ طبیعی در دوران همه‌گیری کرونا (کویید 19). 232

3- در جستجوی یک چارچوب کلی.. 233

1-3- سه استراتژی کلی مبارزه با بیماری در موزه. 233

1-1-3- همواره ماسک بر صورت داشتن؛ 233

2-1-3- همواره بهداشت دست را رعایت کردن؛ 233

3-1-3- حفظ همیشگی فاصله فیزیکی با دیگر افراد؛ 234

4- چارچوب اجرایی پیشنهادی.. 234

1-4- پیش از ورود به موزه. 234

2-4- در هنگام ورود به موزه. 234

3-4- ملاحظات محیط داخلی موزه. 236

1-3-4- تهویه هوای داخل مجموعه موزه. 236

2-3-4- ماسک.... 236

3-3-4- کمد وسایل و اتاق‌های استراحت... 237

4-3-4- سرویس‌های بهداشتی.. 237

5-3-4- الزامات حضور افراد دارای معلولیت و صندلی‌های چرخدار. 238

6-3-4- فاصله فیزیکی در فضای داخلی موزه. 238

7-3-4- بهداشت دست... 239

8-3-4- نمایشگاه‌ها 239

9-3-4- تورهای گردشگری موزه. 240

10-3-4- آسانسور. 241

11-3-4- اعضای موزه. 241

12-3-4- کارمندان.. 241

13-3-4- تغذیه. 242

4-4- پس از خروج از موزه. 242

5-4- دستورالعمل‌های جدید در روزهای آتی.. 243

سخن پایانی.. 245

منابع.. 249